Φίλες και φίλοι,

«Το να ξέρεις τους άλλους», λέει ο Λάο Τσε, «είναι ευφυΐα».

«Το να ξέρεις τον εαυτό σου, όμως, είναι πραγματική σοφία».

Και το λέω, διότι, κάθε Χριστούγεννα κάνω το ίδιο λάθος. Κάποιος φίλος θα με πάρει τηλέφωνο, να παρουσιάσω ένα βιβλίο. Και εγώ θα πω «ναι», μόνο για να διαπιστώσω ότι είπα «ναι» στο λάθος βιβλίο, τη λάθος στιγμή του χρόνου. Σε μια εποχή που εταιρείες κλείνουν τη χρονιά τους, η Βουλή συζητάει Προϋπολογισμό, και οι κανονικές οικογένειες οργανώνουν δώρα και διακοπές, εγώ διαβάζω μετά μανίας κάποια ποιητική συλλογή, ένα μυθιστόρημα, ένα πολιτικό βιβλίο με την ελπίδα να το καταλάβω, για να το παρουσιάσω. Εκνευρίζοντας το σύμπαν γύρω μου.

Φέτος, όμως, ξεπέρασα τον εαυτό μου.

Με παίρνει ο Γιώργος Σταθάκης, ακούω «Άλλος Δρόμος», ακούω Αχτσιόγλου και Στουρνάρας, ενθουσιάζομαι, λέω «ναι» και μετά μου έρχεται το βιβλίο. Για να διαπιστώσω ότι εγώ στερούμαι σοφίας, και ο Σταθάκης στερείται ευφυΐας. Διότι έμαθα κάποια οικονομικά στο Πανεπιστήμιο, αλλά υπολείπομαι πολύ από το να κάνω κριτική στους εξαιρετικά σημαντικούς οικονομολόγους που συνυπογράφουν αυτήν την προσπάθεια και υποκλίνομαι στον κο Λιάκο, που το διάβασε δύο φορές πριν έρθει. Θα προσπαθήσω, λοιπόν, να συμβάλω ως απλός αναγνώστης που θα μπορούσε να πάρει τα μαθήματα που υπάρχουν μέσα σε αυτό το βιβλίο σαν προβληματισμό, σαν πυξίδα ή έστω σαν αφετηρία μιας ευρύτερης αναζήτησης για το Αναπτυξιακό Κράτος. Ένα κράτος που συμβάλλει ενεργά στην δημιουργία αγορών.

Αρχίζω, λοιπόν, και διαβάζω την εισαγωγή των τριών: Λαμπριανίδης, Λιάκος, Σταθάκης. Ως εδώ, καλά.

Λίγο στοχοθεσία, λίγο ιστορική αναφορά, λίγο περιγραφή των κεφαλαίων και νιώθω ακόμα ότι το έχω. Το βιβλίο κάνει, αυτό που λέει ο τίτλος: Αναζητεί έναν Άλλον Δρόμο. Παλιά τον λέγαμε Τρίτο Δρόμο. Τώρα, που χάσαμε την αντιπυξίδα του υπαρκτού σοσιαλισμού και αγκαλιάσαμε μετά μανίας την ΤΙΝΑ, τον λέμε «Άλλον Δρόμο».

Για να μην παρεξηγηθώ στις εποχές που ζούμε, η ΤΙΝΑ δεν είναι μια υπαρκτή γυναίκα. 

Είναι μυθικό πρόσωπο. Βγαίνει από τον όρο There Is No Alternative (Δεν Υπάρχει Καμία Επιλογή).

Και αναφέρεται στην έμφυτη διαχρονική ανάγκη του υπαρκτού καπιταλισμού, να σταματήσει να σκέφτεται, να φαντάζεται και να δημιουργεί. Ότι μπορούμε να σταματήσουμε να αγωνιζόμαστε για ένα καλύτερο αύριο διότι, η αγορά θα μας πάει εκεί χωρίς καμία προσπάθεια. Την έχουν ανακαλύψει αναλυτές και πολιτικοί, για να πείσουν τον κόσμο να σταματήσει να παλεύει, και να δεχθεί το πικρό φάρμακο που του σερβίρουν. Με την παραισθησιογόνα υπόσχεση, ότι αν πάνε τα πράγματα καλά για την οικονομία σήμερα, θα πάνε καλά και για τους ανθρώπους αύριο. Βασίζεται στη θεωρία ότι η οικονομία κινεί και οι άνθρωποι ακολουθούν, αγνοώντας ότι η οικονομία είναι ανθρώπινο δημιούργημα και άρα υπάγεται σε πολιτικές επιλογές. Επιτρέψτε μου, μια προσωπική παρατήρηση. Οι υπαρκτοί καπιταλιστές είναι πολύ βαρετά και κακομαθημένα παιδιά. Τα θέλουν, όλα, έτοιμα στο πιάτο. Όσο περισσότερες επιλογές τους δώσεις τόσο περισσότερο κουράζονται και πανικοβάλλονται.

Για αυτό αγκαλιάζουν με πάθος την ιδέα της ΤΙΝΑς.

Αντίθετα, αυτό το βιβλίο, γραμμένο από καλά και εργατικά παιδιά, αναζητεί αυτό που οι άλλοι πιστεύουν ότι δεν υπάρχει: Την επιλογή. Έναν δρόμο, όπου η ανάπτυξη ενός κράτους, της Ελλάδας στην προκειμένη περίπτωση, μπορεί να βρει μια νέα ισορροπία, που ευνοεί τη συλλογική οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική μας πρόοδο. Έναν δρόμο, όπου η ανάπτυξη θα επιταχυνθεί, σε έναν κόσμο που αλλάζει δραματικά και τα προϊόντα της θα μοιραστούν με τέτοιο τρόπο, ώστε όλοι να συμβάλλουν σε και να ευημερήσουν από αυτήν.

Ο Άλλος Δρόμος αναζητεί οικονομικά, μια δίκαιη κοινωνία. Και αυτή είναι η δύναμή του.

Μετά την κατατοπιστική εισαγωγή, ο αναγνώστης μπαίνει στα κεφάλαια. Εκεί τα πράγματα γίνονται πιο δύσκολα. Επιστημονικές αναλύσεις, δύσκολοι όροι, απαιτητικά γραφήματα. Που όμως, όλως περιέργως, σε τραβάνε όλο και πιο μέσα. Διότι υπάρχουν δύο ήδη τέτοιων, πώς να το περιγράψω, οικονομικών βιβλίων. Αυτό που σε τραβάει να ψάξεις περισσότερο, και αυτό που σε τραβάει με την ίδια διάθεση που το κάνει το μαξιλάρι σου. Ο Άλλος Δρόμος, ευτυχώς, είναι το πρώτο είδος. Σε τραβάει να αναζητήσεις παραπάνω. Και έτσι διαβάζεις, υπογραμμίζεις, ψάχνεις, μπαίνεις στο διαδίκτυο να καταλάβεις κάτι που σου ξεφεύγει, το ξαναπιάνεις και πάει λέγοντας. Μόνο για να προσγειωθείς στη Νέα Υόρκη και να διαπιστώσεις, ότι μόλις κατάφερες να τελειώσεις το Κεφάλαιο 1, της πρώτης Ενότητας. Αυτό που προσπαθώ να πω, με λίγα λόγια, είναι ότι το «Αναζητώντας τον Άλλο Δρόμο» δεν είναι βιβλίο παραλίας.  Είναι βιβλίο που θέλει γραφείο, μολύβι, σκέψη. Και αν του αφιερώσεις χρόνο, θα σου προσφέρει πλούτο.

Σίγουρα, κάποια κεφάλαια μου τράβηξαν ιδιαίτερα την προσοχή. Τα ξεχωρίζω, όχι επειδή ήταν καλύτερα από τα άλλα, αλλά επειδή ήταν πολύ σημαντικά για μένα, και τις δικές μου αναζητήσεις σε ό,τι αφορούν τον Άλλον Δρόμο. Την πλατφόρμα που έχω ονομάσει «Αναγέννηση». Στο οποίο υποστηρίζω, ότι για να λύσουμε το αναπτυξιακό πρόβλημα της χώρας, πρέπει πρώτα να λύσουμε το θεσμικό. Για να αλλάξουμε το παραγωγικό μοντέλο, θα χρειαστεί συντονισμό πολιτικών γύρω από τις πλουτοπαραγωγικές μας πηγές, τη δημόσια περιουσία, τα χρήματα που μας στέλνουν από το εξωτερικό, το φορολογικό σύστημα και βέβαια το τραπεζικό σύστημα. Ότι ο υπερσυγκεντρωτισμός εξουσίας και πλούτου, είναι ο βασικότερος ανασταλτικός παράγοντας ανάπτυξης της χώρας. Και ότι είναι μάταιο να περιμένουμε καλές οικονομικές λύσεις, από κακές πολιτικές πρακτικές.

Για αυτό και ξεχώρισα ιδιαίτερα στο βιβλίο, τα κεφάλαια που αφορούν θεσμούς, περιφερειακές ανισότητες, έρευνα και καινοτομία, τον ρόλο της βιομηχανικής πολιτικής, το Ταμείο Ανάκαμψης.

Κεφάλαια ουσιαστικά, κατατοπιστικά και πολύ χρήσιμα.

Κεφάλαια που με βοήθησαν και να καταλάβω σε μεγαλύτερο βάθος, θέματα που ήξερα επιφανειακά και να εμπλουτίσω την επιχειρηματολογία μου σε άλλα. Το δε κεφάλαιο για το Ταμείο Ανάκαμψης, ντρέπομαι να πω, και όντας έτοιμος να πληρώσω τα ανάλογα πνευματικά δικαιώματα, έχει ήδη φωτοτυπηθεί και μοιραστεί στους συνεργάτες μου. Εκτός από Κοινοβουλευτικός Εκπρόσωπος του ΠΑΣΟΚ, είμαι και υπεύθυνος παρακολούθησης του Ταμείου.

Κάθε κεφάλαιο σε βοηθάει με μια εισαγωγή που σε βάζει στο θέμα και κλείνει με έναν επίλογο που συνοψίζει τα βασικά συμπεράσματα. Αν, σαν και εμένα, δεν είστε επιστήμονες οικονομολόγοι, σας προτείνω να διαβάσετε την αρχή και το τέλος κάθε κεφαλαίου. Kαι να μπείτε στη μέση μόνο αν κάπου διαφωνείτε, κάτι δεν καταλαβαίνετε ή θέλετε περισσότερες πληροφορίες, για ένα θέμα που σας απασχολεί ιδιαίτερα.

Εκεί αναπτύσσουν, οι οικονομολόγοι του βιβλίου, την λογική τους παρουσιάζοντας στοιχεία, ανατρέποντας παραδοχές, αναπτύσσοντας εναλλακτικές, κάθε μια με τα συν και τα πλην της καθεμιάς επιλογής.

Δυστυχώς, για τους υπαρκτούς καπιταλιστές στο δωμάτιο, (εκείνα τα κακομαθημένα παιδιά της ΤΙΝΑς) οι οικονομολόγοι αυτού του βιβλίου, δεν παρουσιάζουν μιαν άλλη ΤΙΝΑ. Ούτε έχουν βρει ένα άλλο ωραίο, πιασάρικο, γυναικείο όνομα για τη θεωρία τους. Παρουσιάζουν επιλογές, με τα καλά και τα κακά τους. Όπως, συνήθως κάνουν κάτι σοσιαλιστές, σοσιαλδημοκράτες, δημοκράτες και προοδευτικοί. Ξέρετε, κανονικοί άνθρωποι με φαντασία και όρεξη για δουλειά.

Πολύ μεταξύ μας, (και εδώ ανοίγω μια παρένθεση που δεν φαντάζομαι να κλείσει ποτέ) για αυτό είναι καταδικασμένοι να «αναζητούν» πριν, τώρα και στο διηνεκές, τον Άλλον Δρόμο. Έχουν μια εξαιρετική δυνατότητα να θέτουν ερωτήματα, ακόμα και για αυτά που μόλις ανέπτυξαν.

Σε μια εποχή που ο κόσμος τούς χρειάζεται πιο πολύ από ποτέ,

που οι ανισότητες θεριεύουν,

που η εργασία όπως την ξέρουμε αναιρείται,

που οι πρώτες ύλες εξαντλούνται,

που το περιβάλλον καταστρέφεται,

που η τεχνολογία μπορεί να σώσει τον κόσμο σε βάθος χρόνου,

αλλά και να τον καταστρέψει σε λίγα δευτερόλεπτα,

που οι περιφερειακές εντάσεις ξεριζώνουν ανθρώπους,

κράτη και κλάδους της οικονομίας, οι εργατικοί άνθρωποι με φαντασία,

έχουν την απίστευτη δυνατότητα να αμφισβητούν, ακόμα και τον εαυτό τους.

Ενώ οι κακομαθημένοι είναι σίγουροι για τον μύθο τους. Ένας ακόμα λόγος που κάνει τους κακομαθημένους αήττητους. Και μια ακόμα ερμηνεία, για τη σημερινή κατάσταση στο Γαλλικό, το Γερμανικό και το Ελληνικό Κοινοβούλιο. Οι αήττητοι είναι συμπαγείς και εμείς είμαστε… πώς να το πω, τρεις λαλούν και δυο χορεύουν. Δυστυχώς, οι άνθρωποι που έχουν τη δύναμη να αμφισβητούν τους εαυτούς τους, χάνουν μάχες μέχρι να φτάσει ο κόμπος στο χτένι. Και για αυτό, ξυπνούν συνήθως από τους κρότους κάποιας επανάστασης. Αλλά μην πάμε εκεί διότι, αυτό είναι το θέμα άλλου βιβλίου. Αρκετά δυστοπικού. Αν δε χρησιμοποιήσετε το κόλπο με την αρχή και το τέλος κάθε κεφαλαίου, προετοιμαστείτε για μια δύσκολη περιπέτεια. Το μεσαίο κομμάτι απαιτεί αρκετή γνώση όρων και θεωριών.

Έτσι, μετά από επτά υπερατλαντικά ταξίδια, φτάνεις πια στο τέλος του βιβλίου, για να διαπιστώσεις αυτό που θα μπορούσα να σας πω πριν ανοίξω το βιβλίο: Ότι ο Μητσοτάκης τα έχει κάνει θάλασσα. Δε μιλάω για την απλή διαπίστωση, ότι ευημερούν στα χαρτιά οι αριθμοί αλλά υποφέρουν στην πραγματικότητα οι άνθρωποι. Μιλάω για μια πολύ εμπεριστατωμένη άποψη, ότι κάτι πάει πολύ λάθος και στα χαρτιά.

Ότι ο Έλληνας Πρωθυπουργός, έχει συμβιβαστεί με παθογένειες, πρωτίστως της διοίκησης του κράτους, αλλά όχι μόνο, και οδηγεί την ανάπτυξη με χρήματα άλλων στην κατανάλωση, όταν η Ελλάδα έχει ανάγκη από αλλαγή παραγωγικού μοντέλου.

Θα μπορούσα να σταματήσω εδώ και θα είχαμε πουλήσει το βιβλίο ήδη στο 70% του κόσμου, που θεωρεί ότι ο κος Μητσοτάκης το πάει λάθος.

Αλλά με κίνδυνο να αποδείξω ότι, εκτός από τον εαυτό μου, δεν ξέρω ούτε τους άλλους, θα προσπαθήσω να περιγράψω, γρήγορα, πού σταματάει το βιβλίο και τι πιστεύω ότι πρέπει να είναι το επόμενο εγχείρημα αυτής, ή μιας άλλης, εξαιρετικής ομάδας επιστημόνων, με την ελπίδα να φτάσουμε μια μέρα σε μια λίστα, πώς να την πω…, «μια λίστα to do» του Ελληνικού προοδευτικού χώρου. Διότι και αυτή, όπως οι περισσότερες οικονομικές αναλύσεις, βασίζεται σε αριθμούς. Ενώ, η ανάπτυξη βασίζεται σε υπαρκτές πλουτοπαραγωγικές πηγές, υπαρκτούς θεσμούς, υπαρκτές πολιτικές παρατάξεις και τελικά υπαρκτούς ανθρώπους. Και αν θέλεις να πας ένα βήμα πιο πέρα, πρέπει να πάρεις πολύ σοβαρά τα διδάγματα αυτού του βιβλίου και να τα κάνεις πολιτικό όραμα, θέσεις και προτάσεις.

Όραμα, θέσεις και προτάσεις, που θα ανατρέψουν τα σημερινά δεδομένα, για να αρχίσεις να χτίζεις μια Ελλάδα όπου προστατεύονται τα βασικά δικαιώματα, ως αφετηρία για να χτίσεις μια δίκαιη κοινωνία και μια στιβαρή και ανθεκτική οικονομία.  Αυτό ο βιβλίο στρώνει, πολύ πετυχημένα, το χαλί. Βάζει τα θεμέλια, πάνω στα οποία, εμείς οι πολιτικοί, θα πρέπει να χτίσουμε ένα νέο οικοδόμημα.

Απέναντι στη δική τους ΤΙΝΑ, να χτίσουμε τη δική μας ΝΤΙNΑ.

Now, There Is a New Alternative.

Με τρόπο τέτοιο, που θα πείθει ότι η δική μας επιλογή, μπορεί να αποτρέψει το δυστοπικό σενάριο στο οποίο αναφέρθηκα πριν.

Υπό αυτήν την έννοια, αυτό το βιβλίο είναι ένα πολύ καλό δώρο Χριστουγέννων.

Και για τα κακομαθημένα παιδιά της ΤΙΝΑς, τους οποίους σκουντάει να ξυπνήσουν, και τα παιδιά της NΤΙNΑς που υποφέρουν από την αϋπνία της δυστοπίας. Διότι διακατέχεται, σε όλη του την διαδρομή, από αισιοδοξία.

Την αισιοδοξία που συνοδεύει ανθρώπους με φαντασία, που πιστεύουν ότι στην πολιτική δεν υπάρχουν αδιέξοδα.

Και ότι η λεγόμενη Κεντροαριστερά, μια μέρα θα ξυπνήσει και θα προσφέρει στον κόσμο, αυτό για το οποίο γεννήθηκε: την ελπίδα ότι τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν και να χτίσουμε μαζί έναν καλύτερο κόσμο.

Και τίποτα, για μένα, δεν είναι καλύτερο Χριστουγεννιάτικο δώρο, από την ελπίδα.

Σας ευχαριστώ.